Sovyetler Birliği bundan yaklaşık 34 yıl önce, Moskova’da indirilen kızıl bayrağın ardından resmen yıkıldı. Fakat herkes aynı görüşte değil: SSCB Vatandaşları Hareketi (SVH), 1991 yılındaki dağılmayı ve sonrasında kurulan cumhuriyetlerin varlığını kurumlarıyla birlikte reddediyor, üyelerine Sovyet kimlik belgeleri, araç plakaları gönderiyor. Hatta başındaki isim kendini ‘SSCB’nin geçici başkanı’ bile ilan etti. Rusya ise ‘Sovyet yasalarının geçerli olduğunu’ savunan SVH’yi aşırılıkçı örgüt olarak tanımlıyor. Geçtiğimiz günlerde bir kez daha yapılan operasyonda 8 üyesi gözaltına alındı.
Peki kim bu ‘Sovyet Vatandaşları’? Siyasi ve örgütsel altyapısı neye dayanıyor?
Sovyetler Birliği’nin ekonomik ve toplumsal refahına özlemden beslenen bir hareket olsa da SVH, alışılmışın dışında bir hatta sahip.

Her şeyden önce işin ticari bir yanı var. Bu örgüt, insanlara ‘Sovyet vatandaşlığı’ satıyor. Bayağı bayağı para ödeyip, imzalı mühürlü bir Sovyet pasaportu edinebiliyorsunuz. Başvurular yakın bir tarihe kadar ‘Sovyet İçişleri Bakanlığı’ isimli bir siteden yapılıyordu. Fiyatlar yıllara göre değişiklik gösteriyor. Sadece kimlik-pasaport da değil, otomobil plakası ya da ehliyet gibi diğer resmi belgeler de ödemelerin ardından çıkartılıyor. Talepler ise sadece ‘hatıra’ odaklı değil; hareket bu sayede Rusya’ya -ya da diğer eski Sovyet ülkelerine- herhangi bir vergi ödemek zorunda olunmayacağını, hatta belediye ve konut giderlerinden de muaf sayılacaklarını ‘Yurttaşlarına’ taahhüt ediyor. Tam olarak kaç takipçisi olduğunu belirlemek zor. Hareketin kendisi 2018’e kadar 10 binin üzerinde Sovyet pasaportu bastığını öne sürüyor[1]. Tabi bu abartılı bir rakam olabilir.
Birden fazla ‘fraksiyonu’ olsa da genel itibariyle SVH, bugünkü eski Sovyet devletlerini ‘işgalci’ olarak tanımlıyor. Tezlerini, Sovyetler Birliği yıkılmadan önce yapılan referandumdan çıkan dağılma karşıtı sonuca dayandırıyorlar. Rusya Adalet Bakanlığı, 2022 yılında ‘SSCB Vatandaşlarını aşırılıkçı örgütler listesine ekledi.
Hareketin lideri eski bir diş hekimi olan Sergey Taraşkin ise kendini ‘Sovyetler Birliği’nin geçici başkanı’ olarak tanıttı. Çeşitli bölgelere ‘vali’, ‘büyükelçi’ ya da ‘cumhuriyet başkanı’ atamaları yaptı, yasaklanmadan önce Rusya’nın pek çok yerinde temsilcilik açtı. Fakat açılan ceza davası sonucunda Taraşkin, sekiz yıl hapis cezasına çarptırıldı[2].
Rusya’nın çeşitli bölgelerinde SVH’ye yönelik düzenli aralıklarla baskınlar yapılıyor[3]. Sık sık pasaport ve belge basımı için kurulan düzenekler ele geçiriliyor.
**
Karşımızda yer yer komplolara saplanan ve hatta Rusluğun da ön plana çıktığı dikkat çekici bir yapı var. Heterojen ideolojik yapısı zayıf, kurduğu ilişki biçimleri ticari olan Sovyet Vatandaşlarını tepkisel bir hareket olarak değerlendirmek daha doğru olacaktır.
Mesela Almanya’da -her ne kadar aynı büyüklükte olmasa da- Reich döneminin devam ettiğini ileri süren Reichsbürger hareketi var. Onlar da Alman Reich’ı adına kimlik, pasaport ya da plaka basıyorlar. Siyasi olarak yine çok parçalı yapıya sahip Reichsbürger hareketi, bu anlamda SVH ile benzeşiyor.
Fakat Sovyet yurttaşlarının daha da geniş bir alan bulması, şüphesiz geçmişe duyulan hasretin belli sebeplerle daha şiddetli olduğunu ifade ediyor. En başta bugün sahip olunmayan haklara özlem geliyor. Emeklilik, barınma, sağlık, çalışma, eğitim… akla gelebilecek her konuda yaşanan toplumsal hak erozyonu, ister istemez Sovyet mirasını çok daha fazla arzulanır hale getiriyor. Bu sebeple nostalji deyip geçmek kolay değil.
Evet, bir başına bugün para karşılığı vaatlerle pasaport basan hatta yer yer komplo teorilerine kapılan bir ekibin altına imza atmak öyle kolay iş değil. Bir anlamı da yok zaten. Gelgelelim asıl dikkat çekici olan örgütün yapısı ya da faaliyetleri de değil; önemli olan insanların hangi özlemlerle bu geçmişe ihtiyaç duyduğunu görebilmek.
Eski Sovyet ülkelerinde her yıl yapılan anketlerde Sovyet dönemini özleyenlerin sayısı boşuna çoğunluğu oluşturmuyor. Yani Sovyet Yurttaşları Hareketinin ne olduğu ya da ne yaptığı değil, hangi boşluğu doldurduğu önemli.
Dipnotlar: